Klimaatbestendig tuinieren met bomen

Is het klimaat aan het veranderen? We krijgen zachtere winters met enkele pieken nachtvorst, hevige onweders met stortbuien in het voorjaar en soms weken zonder neerslag. Bomen zijn een antwoord op de effecten van klimaatverandering.

Door de juiste soorten goed aan te planten, beperken we hittestress, langdurige droogte en wateroverlast.

Meer bomen en meer boomsoorten voor ons (nieuwe) klimaat

Het jaar 2015 was wereldwijd het warmste jaar sinds de waarnemingen. Ook 2017 was erg warm, de maanden april, mei en juni van 2018 waren zelfs de warmste ooit. Het aantal dagen boven de 30 graden stijgt bijna jaarlijks en voorspellingen spreken van een opwarming van 2 graden tegen 2100. De laatste jaren krijgen we te kampen met aanhoudende droogte waardoor het grondwater steeds lager komt te zitten. In onze steden is de temperatuur nog ca. 5 °C wat hoger en de gevolgen van de klimaatopwarming groter. Tot zover enkele feiten. Een licht verhoogde CO2-gehalte in de lucht laat planten sneller groeien (verhoogde fotosynthese), maar er zijn ook nadelen. Het weersverloop is soms erg grillig en strenge vorst komt nog altijd voor. 

Wat bomen bijdragen aan ons klimaat

Bomen zuiveren de lucht: ze nemen CO2 op en filteren fijnstof. Door hun schaduw, maar vooral door verdamping, zorgen bomen voor verkoeling. Even wandelen in een bos leert ons dat het er koeler is in de zomer, gematigder in de winter en de schaduw zorgt voor een goede bescherming van onze huid. Een boom op de schoolspeelplaats en in speeltuinen is niet alleen leuk en knuffelbaar, het bladerdek is een goede bescherming tegen zonnebrand of hitte. Op globale schaal wordt aangenomen dat de aanplant van grote bosgebieden leidt tot meer verdamping, meer wolken en extra neerslag. Wat goed is voor ons klimaat in het algemeen. Daarom spelen bomen en planten een niet onbeduidende rol in ons veranderend klimaat.

Extreme weersomstandigheden beïnvloeden onze bomen en planten

In onze tuinen en parken hebben we de gevolgen duidelijk kunnen waarnemen. Jonge planten verdrogen onder het gebrek aan water. Het insnoeien van de takken om de eerste verdamping te beperken, wordt soms vergeten  maar helpt bij het overbruggen van de eerste periode van droogte. De hitte op de stammen, soms tot boven de 40°C, leidt tot schorsbrand. Vroeg uitlopende knoppen en bloemen bevriezen dan weer door onverwachte nachtvorst.

De ziekte en plaagdruk is recentelijk verstoord omdat bijvoorbeeld rupsen en bladluizen verschijnen nog voordat de natuurlijke vijanden zoals trekvogels, hier aankomen. Hevige onweders en stortbuien doen dan weer straten vollopen en straatbomen staan dagenlang onder water.

Het is logisch dat, met de opwarming, soorten die zuidelijker groeien meer en meer in aanmerking komen voor aanplant onze tuinen en parken. Voor enkele soorten is dat een blij weerzien, ze groeiden hier ooit al, lang voor de ijstijden.

Onderzoek naar klimaatbomen

Onderzoeksinstituten uit diverse EU-landen zijn een onderzoek gestart naar bossen die bestand zijn tegen klimaatverandering. Het onderzoeksproject is getiteld B4est (’B-Forest’), wat staat voor ’Adaptive Breeding for productive, sustainable and resilient Forests under climate change’. Doel is om de overleving, gezondheid, veerkracht en productiviteit van bossen onder klimaatverandering te verhogen, met behoud van de genetische diversiteit. De resultaten zullen belangrijk zijn voor de bosboomkwekerijen.

Klimaatbomen zijn boomsoorten die zeer goed bestand zijn tegen het opwarmende klimaat en goed weerstand bieden tegen wind, droogte en nattigheid. Daarnaast vormen ze een mooie kroon die schaduw geeft, fijn stof kan filteren en CO2 kan vastleggen. Deze bomen kunnen ziekten en plagen weerstaan, omdat ze niet verzwakt worden door de extreme weersomstandigheden.

Een goede standplaats, de nodige zorg en een juiste keuze van de bomen helpt bij het klimaat, ook in onze steden. Meer straatbomen, voldoende struiken en onderbegroeiing, begroeide gevels, terrassen en daken vol planten zijn voor de toekomst meer dan nodig.

Elke straatboom moet voldoende bewortelbare volume hebben, per boom is een oppervlakte van 6 m x 6 m te verkiezen en in verhardingen minstens 12 m³ substraat. Hier moet meer rekening gehouden worden bij het ontwerpen en de aanleg van openbare ruimten.

Kies voor een gemengde beplanting

Dit onderzoek is meteen een kans om meer diversiteit in de beplanting te brengen. Want minder gekende soorten blijken plots wel geschikt om vaker toe te passen in de tuin. De diversiteit binnen de soort wordt bepaald door de erfelijke eigenschappen. Het is belangrijk planten van verschillende herkomsten te bewaren, uit te gaan van zaailingen en deze te testen op de toekomstige weersomstandigheden. Selectie is hierbij het sleutelwoord, enkel de bomen die best aangepast zijn blijven over. Deze worden dan verder vegetatief vermeerderd worden en opgekweekt onder de vorm van cultivars.

Gemengde beplantingen zijn te verkiezen. Het toepassen van verschillende soorten en verschillende groottes zorgt voor een stabielere beplanting. Plantanassociaties ontstaan bij het samenbrengen van planten die complementair zijn in het gebruik van de hulpbronnen, ze hebben verschillende eisen; andere worteldiepte, andere bloeiperiode, andere groeiwijze enz… . Boomspiegels kunnen perfect beplant worden met vaste planten, bodembedekkers en siergrassen wanneer dit gebeurt op het moment of kort na de aanplant van de boom.

Welke boomsoorten kiezen voor de toekomst?

Door opvolging van binnen en buitenlands onderzoek en is samenspraak met onze boomkwekers, is een lijst tot stand gekomen met de op dit moment best toepasbare boomsoorten. Deze assortimentslijst is bedoeld als suggestie voor aanplant in tuinen, parken en straten met aandacht voor het klimaat. Het assortiment zal de volgende jaren nog sterk wijzigen.

Deze opsomming is slechts een selectie uit een lijst met een 70-tal klimaatbomen. De volledige folder is verkrijgbaar via de website van AVBS.